جزئیات نهایی از پرداخت یارانه نان | گرانی قیمت نان در سال جدید تصویب شد؟

پایگاه خبری تحلیلی بازار بورس:

یارانه نان با تغییر همراه شد و هوشمندسازی یارانه نان یک حرکت جدی و تأثیرگذار در توزیع عادلانه یارانه‌ها در بین مردم است. هدفمندسازی یارانه نان دیر کلید خورد ولی آغاز طرح هدفمندسازی یارانه نان در شرایط فعلی که جهان با مشکل تأمین گندم مواجه است می‌تواند تأثیر خوبی در جلوگیری از هدر رفتن منابع و مشکلات احتمالی در حوزه گندم باشد. هوشمند سازی یارانه نان آغاز شد. یارانه نان به همه نانوایی ها تعلق می گیرد. یارانه نان باعث تغییر در نحوه خرید نان خواهد شد.طرح یارانه نان قدم مهم و ارزشمند در راستای اجرای عدالت در بین نانوایی‌ها است.

اردیبهشت‌ ماه سال جاری بود که با حذف ارز 4200 تومانی، قیمت تمامی اقلام اساسی و غیراساسی رشد چندین برابری را تجربه کردند؛ به جز نان. دولت برای توزیع عادلانه، اصلاح اقتصاد و کاهش تورم طرح «هوشمندسازی یارانه نان» را از مردادماه آغاز کرد؛ آیا دولت با این طرح به هدف خود رسید؟

یکی از دلایل دولت درباره تغییر شیوه پرداخت یارانه نان، حجم گسترده تخلف در زنجیره آرد نان بود که منجر به قاچاق آرد خارج از شبکه مصرف می‌شد. چرا که افزایش قیمت گندم منجر به اختلاف شدید قیمت آرد یارانه‌ای با نرخ آزاد شد و همین امر زمینه قاچاق آرد را فراهم آورد.

در واقع وجود دو نرخ برای آرد منجر به این شد که بسیاری از نانوایی‌ها به جای پخت نان اقدام به فروش آرد به صورت آزاد کنند. البته این موضوع ریشه در عدم سودآوری پخت نان داشت. نانوایی‌ها در این باره عنوان می‌کردند که با توجه به افزایش هزینه تولید از جمله هزینه کارگری، انرژی و سوخت، خمیرمایه، اجاره بها، بیمه و … ناچار به این کار هستند.

آغاز طرح هوشمندسازی یارانه نان از مردادماه

پس از اعتراض نانوایان به وضعیت موجود دولت تصمیم گرفت شیوه جدیدی را در دستور کار خود قرار دهد. دولت سیزدهم و به‌طور مشخص وزارت امور اقتصاد و دارایی در اردیبهشت ‌ماه 1401 نسبت به اصلاح شیوه پرداخت یارانه زنجیره آرد و نان اقدام کرد.

به همین منظور طرح هوشمندسازی یارانه نان از مردادماه سال جاری اجرا شد و در فاز اول مقرر شد تا دولت در راستای طرح مردمی‌سازی و توزیع عادلانه یارانه‌ها، با هدف اصلاح اقتصادی و جلوگیری از رانت و فساد ناشی از پرداخت غیرهدفمند یارانه اقدام کند.

در گام نخست طرح هوشمندسازی یارانه نان شاهد حذف یارانه آرد نان‌های فانتزی و نیمه‌حجیم بودیم. اما از آن‌جایی که سبد غذایی مردم به نان گره خورد دولت تغییری در قیمت نان به وجود نیاورد، اما در مقابل طرح کارت‌خوان هوشمند را برای نانوایی‌ها به اجرا گذاشت.

این طرح به صورت آزمایشی از نانوایی‌های استان زنجان آغاز شد و در ادامه به سراسر نانوایی‌های کشور تسری یافت. در واقع با مجهز شدن نانوایی‌ها به این کارت‌خوان‌ها، میزان دقیق فروش نان و حتی نوع نان در نانوایی قابل رصد می‌شد.

در قالب طرح هوشمندسازی یارانه نان تمامی نانوایی‌ها به دستگاه کارتخوان هوشمند متصل شدند؛ بدین شکل که مردم پس از خرید نان کارت عابربانک خود را می‌کشیدند و هزینه نان یارانه‌ای را پرداخت می‌کردند. اما از آنجایی که نانوایی‌ها باید آرد خود را به قیمت آزاد خریداری می‌کردند قرار شد  دولت مابه‌التفاوت مبلغ نان یارانه‌ای تا قیمت اصلی نان را به حساب نانوایی واریز ‌کند.

در واقع با این طرح این الزام پیش آمد که خرید نان تنها با کارت‌های بانکی انجام بگیرد و نانوایی‌ها حق دریافت پول نقد از مردم را نداشته باشند، چراکه قرار است هر نانوا به میزان فروش خود از دولت یارانه دریافت کند.

نادیده گرفتن اقناع‌سازی مردم در طرح هوشمندسازی یارانه نان

مشکلات طرح هوشمندسازی یارانه نان از همان روزهای ابتدایی اجرای هوشمندسازی آغاز شد؛ چراکه دولت الزامی برای اقناع‌سازی مردم ندید. به‌طورکلی عدم اطلاع‌رسانی دقیق و شفاف‌سازی جزئیات این طرح برای مردم و حتی صف نانوایی‌ها پیامد‌های نامطلوبی برای این طرح اقتصادی به همراه داشت.

در ابتدا بسیاری از شهروندان نحوه کارکرد با این دستگاه‌ها را نمی‌دانستند؛ از این رو نانوایی‌ها ناچار بودند که یک نیروی انسانی برای انجام تراکنش در این دستگاه قرار دهند. اما تمام ماجرا به اینجا ختم نمی‌شد، چراکه بسیاری از نانوایی‌ها از اختلال پی‌درپی این دستگاه‌ها شکایت داشتند و نحوه خدمات‌رسانی آن را بسیار کُند عنوان می‌کردند.

گم‌شدن 50 میلیون قرص نان

با گذشت حدود شش ماه از طرح هوشمندسازی یارانه نان، خبر پر سر و صدایی از گم شدن «50 میلیون قرص نان» توسط یک مقام مسئول رسانه‌‎ای شد؛ موضوعی که با هدف اصلی این طرح تعارض داشت.

محمد جلال، مشاور وزیر امور اقتصادی و دارایی، در گفتگو با صداوسیما خبر داد که رصد داده‌های کارت‌خوان‌های هوشمند در نانوایی‌ها نشان می‌دهد روزانه ۵۰۰۰ تن آرد، یعنی حدود ۵۰ میلیون قرص نان لواش در نانوایی‌ها گم می‌شود.

او در این باره عنوان کرد که این مقدار نان صرف خوراک دام و طیور، مصرف واحدهای صنفی و صنعتی در حوزه گندم و بخشی هم قاچاق می‌شود.

در حالی حجم بسیار بالایی از آرد یارانه‌ای در شبکه توزیع نان ناپدید می‌شد که بسیاری از شهروندان در استان‌های مختلف از طولانی شدن صف نانوایی‌ها و محدودشدن خرید نان گلایه داشتند.

صنف نانوایی نسبت به انتشار این خبر بسیار گلایه داشتند و عنوان کردند که دولت با مطرح‌سازی این موضوع این صنف را زیر سوال برده است. یکی از نکاتی که نانوایان در توضیح ناپدید شدن 5000 تن آرد در روز عنوان می‌کردند این بود که حدود 3000 نانوایی در کشور هنوز به دستگاه کارت‌خوان هوشمند نان متصل نشده‌اند؛ در صورتی که این نانوایی‌ها روزانه به طور متوسط 300 کیلوگرم نان پخت کنند یعنی روزانه آمار استفاده از  900 تن آرد در سامانه ثبت نمی‌شود.

نادیده گرفتن حدود شش میلیون مهاجر افغانستانی در ایران که سرانه مصرف نان آن‌ها نیز بسیار بالاست، یکی‌ دیگر از انتقادهایی بود که نانوایی‌ها از آن سخن می‌گفتند. نانوایی‌ها عنوان می‌کردند سرانه مصرف نان مهاجران افغانستانی حدودا دو برابر هر ایرانی است. در صورتی که هر نفر از این جمعیت روزانه 600 گرم نان مصرف‌کننده 3600 تن مصرف روزانه آنها  نیز در سامانه ثبت نمی‌شود.

از طرف دیگر نیز بخش زیادی از کودکان و سالمندان روزانه به نانوایی‌ها مراجعه می‌کنند که دارای کارت بانکی نیستند؛ حدودا روزانه 400 تا 500 تن آرد در این بخش مصرف می‌شود که در دستگاه‌های هوشمند نانوایی‌ها ثبت نمی‌شود.

در واقع می‌توان گفت در حال حاضر پس از حذف ارز ترجیحی و اجرای طرح اصلاح نظام پرداخت یارانه نان، با وجود اینکه دولت اعلام کرده بود که قیمت آرد برای صنعت و تمامی صنوف آزاد خواهد شد، اما هنوز این تصمیم به مرحله اقدام نرسیده و همچنان نانواهای دولتی مانند سابق آرد را براساس سهمیه و بهصورت یارانهای دریافت می‌کنند.

ابهامات و نواقص طرح هوشمندسازی یارانه نان

طرح هوشمندسازی یارانه نان از همان ابتدای اجرا با نواقصی همراه بود. برای مثال برخی از افراد به دلیل مشغله بسیار زیاد خریدهای خود را به صورت اینترنتی انجام می‌دهند که خرید نان نیز در زمره آن است. اما هنوز دولت راهکار و سازوکاری برای ثبت خرید نان به شیوه اینترنتی ندیده است.

از کم‌فروشی می‌توان به عنوان یکی‌ دیگر از نواقص طرح هوشمندسازی یارانه نان نام برد. در حال حاضر یکی از عمده تخلفات تعدادی از نانوایی‌ها کم‌فروشی در وزن چانه است که با این کار در روز تعداد بیشتری نان پخت می‌کنند و سود بیشتری می‌برند؛ اما امکان رصد و ثبت این دست تخلفات در این طرح وجود ندارد. در واقع برخی از نانوایی‌ها برای جبران هزینه‌های خود اقدام به این کار می‌کنند.

از سوی دیگر آن‌طور که مرکز پژوهش‌های مجلس اعلام کرده: برخی از نانوایی‌های دولتی مشتری‌ها را مجبور می‌کنند که نان را به اشکال مختلف مانند نان کنجدی، نان زعفرانی، نان حاوی سبزیجات و انواع دیگر خریداری کنند. با این شیوه دستگاه کارتخوان هوشمند چهار قرص نان ثبت می‌کنند، اما در عمل دو قرص نان به مشتریان تحویل می‌دهند.

همچنین باید یادآور شد که روند پرداخت یارانه آرد برای تولید نان سنتی از پنج سال گذشته تاکنون سیر صعودی داشته است. علت آن است که در این بازه زمانی دولت برای حمایت از کشاورز، قیمت خرید تضمینی گندم را افزایش داده و در مقابل برای حمایت از مصرف‌کننده قیمت نان را با افزایش پرداخت یارانه تا حد امکان پایین نگه داشته است.

تمام این اتفاقات دست به دست هم داده‌اند تا پس از گذشت کمتر از شش ماه بسیاری از کارشناسان هوشمندسازی یارانه نان را طرحی شکست‌خورده تلقی کنند و موفقیت آن را زیر سوال ببرند. بدین ترتیب شاید افزایش پلکانی قیمت‌ها و اصلاح یارانه حامل‌های انرژی بدون انگیزه‌های سیاسی و شعارهای نخ‌نمایی نظیر جراحی اقتصادی و حمایت از محرومان راهکاری باشد که توجیه اقتصادی داشته باشد و بتوان به موفقیت آن امید داشت. در غیر این صورت باید درنهایت منتظر هزینه‌های سنگین طرحی باشیم که از ابتدا کفه شکست آن در ترازو سنگینی قابل توجهی داشت.

به گزارش مرکز اطلاع رسانی شرکت بازرگانی دولتی ایران؛ محمد حسن جلالی مدیرکل هماهنگی و نظارت آرد و نان بازرگانی دولتی گفت: بنابر آمار تاکنون 99 درصد واحد‌های نانوایی به کارتخوان مجهز شده‌اند و یک درصد مشکل مالکیتی دارند.

وی  با بیان اینکه عملیات فازبندی اجرای طرح هوشمندسازی در هیچ یک از استان‌ها کامل نشده است، افزود: با اجرای طرح هوشمندسازی واحد‌های نانوایی تغییری در سهمیه ایجاد نشده و تنها جابه‌جایی در سهمیه واحد‌های کم فعالیت اتفاق افتاده است.

مدیرکل هماهنگی و نظارت بر امور آرد و نان بازرگانی دولتی گفت: تا زمانیکه طرح هوشمندسازی به طور کامل اتفاق نیفتد، نمی‌توان درصدی از صرفه جویی آرد و گندم اعلام کرد.

جلالی گفت: با اجرای طرح هوشمندسازی تغییری در قیمت نان برای مصرف کننده ایجاد نمی‌شود و مابه‌التفاوت قیمت یارانه‌ای و تمام شده توسط دولت به نانوایی‌ها پرداخت می‌شود.

پرداخت یارانه نان چند ماهی است که آغاز شده و در پی آن قرار بود قاچاق آرد تا حد زیادی کنترل و کاهش یابد. یارانه نان از ابتدا این شائبه را به وجود آورد که پرداخت آن می‌تواند زمینه‌ساز گرانی قیمت نان شود.

از سال‌های گذشته موضوع نان سنتی در قالب نان یارانه‌ای نوع یک و نان یارانه‌ای نوع دو در کشور مطرح بود. در حال حاضر قیمت هر کیلوگرم‌ آرد نان یارانه‌ای نوع یک بین ۸۲۰ تا ۸۵۰ تومان است و قیمت هر کیلوگرم آرد نان یارانه‌ای نوع دو حدود ۱۲۰۰ تومان است. بنابراین هر دوی این نان‌ها با دو نوع آرد، یارانه‌ای محسوب می‌شوند و قیمت آنها فاصله زیادی هم ندارد.

در نانوایی‌ها عموما کیسه‌های زردرنگ آرد یارانه‌ای نوع دوم هستند و کیسه سفیدرنگ حاوی آرد نان یارانه‌ای نوع یک است؛ آرد نان یارانه‌ای نوع دو در ابتدای دهه۹۰ در دولت دهم که یک‌بار آزادسازی اتفاق افتاد تحت عنوان نانوایی‌های آزادپز مطرح شد. این اصطلاح از آن زمان باقی مانده و عمدتا در نانوایی‌های سنگکی این اصطلاح رایج است که این یک عبارت مصطلح شده اشتباه است.

در برخی موارد از این موضوع و اصطلاح از سوی نانوایان استفاده نادرست و باعث گمراه شدن مشتریان می‌شود وگرنه نانوایی سنتی آزادپز به شکل معنی‌داری در کشور وجود ندارد. یعنی نانوایی سنتی که آرد را با نرخ آزاد تهیه و با آن نان پخت کند در کشور وجود ندارد.

محمد جلال، مشاور وزیر اقتصاد با بیان این‌که آرد نانواهای سنتی به‌صورت یارانه تامین می‌شود، می‌گوید: «حدود ۶۵ تا ۷۰درصد آرد نانوایی‌های کشور از طریق آرد یارانه‌ای نوع یک تامین می‌شود و برای باقی آن ــ حدود ۳۰ درصد ــ آرد یارانه‌ای نوع دو توزیع می‌شود، اما باید توجه داشت که تمام نان‌های سنتی از طریق آردهای یارانه‌ای پخت می‌شود.»

به گفته وی، بالای ۹۹درصد نانوایی‌های سنتی ازجمله نان لواش، سنگک، بربری و تافتون از آرد یارانه‌ای استفاده می‌کنند و تنها در برخی از مناطق محدود در شمال شهرهای پرجمعیت مواردی بوده که به نانوایی‌ها مجوزهایی داده شده که از آرد غیریارانه‌ای استفاده کنند و نرخ نان این نانوایی‌ها هم آزاد است. البته آرد نان‌های سنتی محلی که بعضا برای پخت آن‌ها از روغن و شکر استفاده می‌شود، از نوع یارانه‌ای نیست و نرخ آن‌ها متفاوت از نان‌های سنتی در چهار نوع شناخته شده است.

مشاور وزیر اقتصاد با پرده برداشتن از تخلفات برخی از واحدهای نانوایی عنوان می‌کند: «البته برخی از نانوایی‌های سنتی که از آرد یارانه‌دار استفاده می‌کنند به‌دلیل همان اصطلاح اشتباه که در استفاده از آرد یارانه‌ای نوع دو رایج شده یا با این تعبیر که وزن چانه افزایش داده شده، نسبت به گران‌فروشی نان با عنوان آزادپز اقدام می‌کنند که این تخلف است.»

یکی از مشکلات واحدهای نانوایی، تامین رول کاغذی برای کارتخوان‌های هوشمند بوده که جلال از ارائه مشوق‌هایی در جهت حمایت از محیط‌زیست خبر داد و در این خصوص گفت: «این موضوع تا حدودی ایجاد حاشیه است چرا که مشکلی ایجاد نمی‌کند، اما از مجموعه ارائه این خدمات، این پیشنهاد مطرح شده که در راستای صرفه‌جویی در مصرف کاغذ و به نفع محیط‌زیست، هر نانوایی که با رویکرد مسئولیت اجتماعی تمایل به این صرفه‌جویی داشت، می‌تواند به‌ازای عدم استفاده از رول کاغذی، یک نفر در نانوایی را برای مشمول شدن به خدمات بیمه تکمیلی درمان معرفی کند. در نظر داریم که این امکان ایجاد شود یک نفر از هر نانوایی که از دریافت رول کاغذی انصراف دهد، مشمول بیمه تکمیلی درمانی شود و البته این موضوع کاملا اختیاری است.»

جلال، احتمال اختصاص آرد یارانه‌ای به نانوایی‌های صنعتی و فانتزی را رد نکرد، اما برای ارائه آن پیش‌شرط‌هایی عنوان کرد. به گفته وی اختصاص آرد یارانه‌ای به نان‌های صنعتی و فانتزی در دستور بررسی قرار دارد، اما این ایده که آرد ورودی آن‌ها ارزان شود یا در روش دوم، قیمت آرد تغییر نکند بلکه دولت بخشی از هزینه‌های تولید نان فانتزی و صنعتی را تقبل کند در دست بررسی است. در ایده دوم فروشنده همان قیمت قبلی نان را دریافت می‌کند، اما از آنجایی که بخشی از این هزینه‌ها را دولت پرداخته، در نهایت قیمت برای مصرف‌کننده کاهش پیدا می‌کند؛ یعنی به‌جای این‌که تمام پول را مصرف‌کننده بگیرد، بخشی از آن را از دولت دریافت خواهد کرد.

جزئیات جدید یارانه نان

سیدهادی سبحانیان در نشست خبری با اشاره به وضعیت اقتصادی کشور در آغاز به کار دولت سیزدهم اظهار کرد: رشد اقتصادی طی سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۴۰۰ در حد یک درصد بود و درامد سرانه نیز کاهشی ۳۲ درصدی داشته است. از سوی دیگر تشکیل سرمایه در حوزه ماشین آلات و ساختمان سیر نزولی داشته و همه این موارد باعث شده است که رشد اقتصادی هشت درصدی محقق نشود.

وی ادامه داد: میزان نقدینگی از ۶۳۹ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۲ به پنج هزار هزار میلیارد تومان رسیده است. افزایش شیب تورم در کشور هم یک هشدار برای دولت سیزدهم بود. میزان تورم در چند سال اخیر از میانگین تورم در ۳۰ سال گذشته بسیار بالاتر بود.

معاون وزیر اقتصاد با بیان اینکه کسری بودجه از ۳۳ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۹ به ۱۷۵ هزار میلیارد تومان در سال ۱۴۰۰ رسیده است، گفت: از سال ۱۳۹۲ تا ۱۴۰۰، بدهی دولت به صندوق‌های بازنشستگی ۶۰۰ درصد، وابستگی صندوق تامین اجتماعی به بودجه دولت ۵۰ درصد، بدهی دولت به بانک مرکزی ۴۷۶ درصد و بدهی بانک‌ها به بانک مرکزی ۱۳۱ درصد افزایش داشته است.